Niepełnosprawność powoduje określone konsekwencje w życiu człowieka w tym także w pracy zawodowej. Przejawia się to przede wszystkim w postaci ograniczeń w wyborze zawodu, trudności w znalezieniu pracy i utrzymaniu się w niej. Należy wspomnieć, że praca zawodowa to nie tylko źródło dochodu, ale także potwierdzenie własnej wartości i przydatności – co jest niezbędne  każdemu, a w szczególności osobie niepełnosprawnej.           

1 września 1997r. zmieniły się zasady orzekania o niepełnosprawności. Przestały funkcjonować komisje lekarskie do spraw inwalidztwa i zatrudnienia przy Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (popularnie zwane KIZ). Nie ma już I, II, III grupy inwalidzkiej, ale osoby, które przed wejściem w życie ustawy zaliczono do jednej z grup, pozostały niepełnosprawnymi oraz zachowały nabyte uprawnienia, jeśli orzeczenie o zaliczeniu do jednej z grup nie utraciło mocy lub nie zostało zmienione.

Obecnie obowiązują cztery rodzaje orzecznictwa, regulowane odrębnymi ustawami i prowadzone przez różne instytucje:

® do celów rentowych – orzecznictwo rentowe prowadzone przez lekarza orzecznika       Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), oraz Komisje Lekarskie ZUS,

® do celów pozarentowych – orzecznictwo pozarentowe prowadzone przez zespoły                            do  spraw orzekania o niepełnosprawności

® do celów rentowych – orzecznictwo rentowe o stałej lub długotrwałej niezdolności      do pracy w gospodarstwie rolnym prowadzone przez lekarza rzeczoznawcę i Komisje         Lekarskie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).

® orzecznictwo do celów o niezdolności  do służby wojskowej prowadzone przez       komisje lekarskie podległe MON lub ministrowi właściwemu do spraw       wewnętrznych

Orzekaniem o niezdolności do pracy do celów rentowych zajmuje się lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Lekarz orzecznik ocenia stopień niepełnosprawności do pracy. Wydaje on orzeczenie, na podstawie którego ZUS podejmuje decyzję w sprawie świadczeń rentowych.

Lekarz orzecznik kwalifikuje osobę jako:

Za całkowicie niezdolną do pracy uznawana jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.

Osoba częściowo niezdolna do pracy to osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy, zgodnej z poziomem kwalifikacji.

Niezdolność do samodzielnej egzystencji orzekana jest, jeżeli stopień naruszenia sprawności organizmu powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspakajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Dnia 27 sierpnia 1997 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił nową ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, która wraz z całym pakietem przepisów reformujących ustrój państwa zmieniła organizację działań w sprawach dotyczących orzekania osób niepełnosprawnych do celów pozarentowych.

Zgodnie ze wspomnianą ustawą ustala się trzy stopnie niepełnosprawności a mianowicie: znaczny, umiarkowany i lekki.

Osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym jest osoba mająca naruszoną sprawność  organizmu i jest niezdolna do podjęcia zatrudnienia, albo zdolna do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej lub w zakładzie aktywizacji zawodowej oraz wymaga w celu pełnienia ról społecznych niezbędnej, stałej lub długoterminowej opieki  lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Zaliczenie do znacznego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości podjęcia przez taką osobę pracy na tzw. otwartym rynku pracy.

Osobą niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym jest osoba, która z powodu naruszenia sprawności organizmu, jest zdolna do wykonywania zatrudnienia stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do jej potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymagającą w celu pełnienia ról społecznych       częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku z ograniczoną        możliwością  samodzielnej egzystencji.

Osobą niepełnosprawną w stopniu lekkim jest osoba z naruszoną sprawnością organizmu zdolna do wykonywania zatrudnienia i nie wymagająca w celu pełnienia ról społecznych pomocy innej osoby.

Dzieci do 16. roku życia zaliczone są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną prawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania  powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej  opieki lub pomocy w zaspakajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Prawnym potwierdzeniem niepełnosprawności pozwalającym na zliczenie osoby do niepełnosprawnych jest orzeczenie o  niepełnosprawności.

Ustawa definiuje ograniczoną możliwość samodzielnej egzystencji jako naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokojenie, bez pomocy innych osób, podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się, komunikację i komunikowanie się.

W orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności winny być również zawarte wskazania dotyczące szkolenia, zatrudnienia, form rehabilitacji, korzystania z systemu pomocy społecznej, zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki techniczne, uczestnictwa w warsztatach terapii zajęciowej, korzystania z systemu środowiskowego wsparcia (usługi socjalne i opiekuńcze).

            Orzeczenia, na podstawie wspomnianej ustawy wydają powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności powołane przez starostów (jako pierwsza instancja) oraz wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności powołane przez wojewodów (jako druga instancja).

Nadzór nad orzekaniem o stopniu niepełnosprawności sprawuje Pełnomocnik do Spraw Osób Niepełnosprawnych. Zasady orzekania reguluje również szczegółowo rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003r.  w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2003r. nr 139 poz.1328)

* Źródło: MPiPS Biuro Pełnomocnika Rządu Do Spraw Osób Niepełnosprawnych, Nowe kryteria kwalifikujące do niepełnosprawności oraz procedury postępowania-propozycje zmian, materiały szkoleniowe dla pracowników socjalnych, Wyd. Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera, Łódź, 2006, s. 18

**w orzeczeniach KRUS nie występuje odpowiednik II grupy